Paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing

Omschrijving (toelichting)

In de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing wordt de financiële positie van de gemeente beschreven en geeft middels kengetallen aan hoe solide de financiële positie van de gemeente is.

Of de gemeente in staat is de gevolgen van de risico’s op te vangen zonder dat het beleid of de uitvoering daarvan in gevaar komt, wordt weergegeven door de 'weerstandscapaciteit'. Hieronder verstaan we het geheel aan beschikbare en vrij aanwendbare financiële middelen om mogelijke risico’s met financieel gevolg op te kunnen vangen. Dit zijn onder andere het vrij aanwendbare gedeelte van de algemene reserve, de onbenutte belastingcapaciteit en de in de begroting opgenomen post onvoorzien.

Bij risico’s kan een onderscheid worden gemaakt in reguliere risico’s en overige risico’s. Reguliere risico’s die zich regelmatig voordoen en die veelal vrij goed meetbaar zijn, worden in de regel niet gefinancierd uit de weerstandscapaciteit. Voor deze risico’s kan een voorziening worden gevormd of een verzekering worden afgesloten. De overige risico’s zijn de risico’s die niet op een andere manier zijn te ondervangen. Deze risico’s behoren tot het benodigd weerstandsvermogen en de belangrijkste risico’s zijn in deze paragraaf toegelicht. 

Om te voldoen aan de vereisten van het BBV zijn de volgende onderdelen in deze paragraaf opgenomen:

• Beleid
• Risico-inventarisatie
• Weerstandscapaciteit
• Kengetallen BBV

Conclusie
De gemeente heeft een uitstekende weerstandscapaciteit. Daarbij dient wel de kanttekening geplaatst te worden dat dit incidentele capaciteit betreft. De structurele capaciteit is gering (zie toelichting onderdeel ‘weerstandscapaciteit’). Het Rijk heeft aan de verplichte financiële kengetallen geen normen verbonden. Op advies van de VNG worden de kengetallen gerelateerd die voor stresstesten gelden. Hieruit geldt voor alle kengetallen, met uitzondering van het solvabiliteitsratio, dat de gemeente in de categorie minste risico valt (zie toelichting onderdeel ‘financiële kengetallen’). De solvabiliteitsratio is 50%, wat op de grens ligt waar de categorie van minste risico begint van de solvabiliteitsratio (>50%).  

Omschrijving (toelichting)

De Nota Risicomanagement bevat het beleid omtrent het benodigde weerstandsvermogen, de aanwezige weerstandscapaciteit en de werkwijze omtrent het omgaan met en beheersen van onzekerheden. 

De gemeente Dronten wil met risicomanagement onder andere het volgende bereiken:

• Toevoegen van bewustzijn over de mate waarin we de doelstellingen en resultaten kunnen halen;
• Dwingen tot het expliciet maken van kansen en risico’s en het beheersen daarvan;
• Betere besluitvorming door bewuster kansen te benutten en risico’s te nemen en maatregelen in te zetten;
• De organisatie de mogelijkheid te bieden proactief om te gaan met risico’s en kansen in plaats van reactief;
• Bijdragen aan een betere beheersing en kwaliteit in processen, programma’s en projecten;
• Bijdragen aan het behouden van een goede financiële positie (blijven voldoen aan de wettelijke eisen voor het weerstandsvermogen in het Besluit begroting en verantwoording).

Omschrijving (toelichting)

Een risico is een kans op het optreden van een gebeurtenis met een bepaald (negatief) gevolg. Het kan daarbij gaan om diverse typen risico’s:

• Risico’s afkomstig buiten de eigen organisatie (exogeen) respectievelijk risico’s binnen de eigen organisatie (endogeen);
• Niet beïnvloedbare respectievelijk te beïnvloeden risico’s;
• Risico’s met een structureel respectievelijk incidenteel gevolg;
• In geld te kwantificeren respectievelijk niet in geld te kwantificeren risico’s.

Op basis van de door ons uitgevoerde risico-inventarisatie, de weerstandsratio van 6,7 (zie deze paragraaf onder het kopje benodigde versus beschikbare weerstandscapaciteit) en het beeld van onze meerjarenbegroting is het college van burgemeester en wethouders van mening dat de normale bedrijfsvoering financieel kan worden voortgezet.

De belangrijkste risico's (risicoscore 8 en hoger) worden nader toegelicht. 

In onderstaande risicokaart zijn de risico’s opgenomen, onderverdeeld naar kans en impact, waaruit de risicoscore wordt bepaald op basis van kans-score x impact-score. Het aantal risico’s is in onderstaande tabel vermeld:

Omschrijving (toelichting)

Leeswijzer: het getal 2 rechtsonder op de kaart geeft aan dat er twee risico’s zijn geformuleerd met kans-score 1 en impactscore 5. Deze twee risico’s hebben een risicoscore van 1 x 5 = 5.

In onderstaand schema zijn de risico’s inclusief risicoscore vermeld. De toelichting op de risico's bij verbonden partijen worden benoemd in de paragraaf verbonden partijen. De risico’s met een hoge risicoscore (8 en hoger) worden nader toegelicht:

Risico aansprakelijkheidsclaim
Toelichting
De schadeclaims die door inwoners en bedrijven worden ingediend bij de gemeente zijn complexer en omvangrijker van aard geworden. Hierdoor is de verwachte kans en impact in euro's van aansprakelijkheidsclaims toegenomen.

Beheersmaatregel
De gemeente heeft een aansprakelijkheidsverzekering, maar er gelden in bepaalde gevallen uitsluitingen van dekking op deze verzekering.

Risico personeel, krapte arbeidsmarkt
Toelichting
De krapte op de arbeidsmarkt is nog steeds groot. Tegelijkertijd vergrijzen wij als organisatie, met verwachte uitstroom de komende jaren tot gevolg. Het vinden, binden en boeien van vast personeel komt daarmee onder druk te staan. Dit kan gevolgen hebben voor de kwaliteit van werk en de mate waarin de gemeente haar taken uit kan voeren, alsmede een verhoging van de werkdruk tot gevolg hebben. De veranderingen rondom het inzetten van tijdelijke capaciteit in de vorm van ZZP wordt complexer. De financiële gevolgen hebben betrekking op hogere kosten voor inhuur van personeel wanneer vacatures niet ingevuld kunnen worden, kosten voor recruitment en het inwerken van nieuwe collega’s in lijn met de bewegingen op de arbeidsmarkt. Het gaat om een risico dat afhankelijk van de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt een aantal jaar kan voortduren.

Beheersmaatregel
In 2024 is de ontwikkeling van onze werkgeversbelofte gerealiseerd, deze wordt vertaald naar een passende arbeidsmarktcommunicatie strategie en campagne. Dit wordt ingezet om de gemeente Dronten als een aantrekkelijk werkgever te laten zien en talent aan te trekken. Om talent ook voor lange termijn te verbinden aan de organisatie, is er aandacht voor modern werkgeverschap vanuit vakmanschap en eigenaarschap. Daarnaast wordt blijvend ingezet op het aantrekken van jonge potentials met traineetrajecten. Tenslotte: met de raad is in 2024 onder andere gesproken over de aandacht voor mbo-ers en is afgesproken dat we daar vanaf 2025 verder mee aan de slag gaan. Dit zal het komend jaar z’n beslag krijgen in de bredere aanpak van strategisch personeelsmanagement. Een scherper beeld van wat nodig is naar de toekomst toe, kan ons helpen in onze aanpak voor vandaag.

Risico ICT-informatieveiligheid 
Toelichting
Informatieveiligheid is een randvoorwaarde voor een betrouwbare informatievoorziening. Informatie dient op het juiste moment beschikbaar te zijn, werkzaamheden en beslissingen dienen plaats te vinden op integere informatie (juist, volledig en actueel) en informatie behoort enkel voor bevoegden beschikbaar te zijn. Het levert een bijdrage aan de te realiseren maatschappelijke en organisatiedoelen van onze gemeente door risico’s die een negatieve impact hebben op de beschikbaarheid, integriteit en/of vertrouwelijkheid te beheersen.

Beheersmaatregel
Ingegeven door risicoanalyse en bepaling van de te beschermen waarde zet de gemeente in op passende beheersmaatregelen om de informatievoorziening adequaat te beschermen. Beheer en controle wordt ingezet via een gedegen managementstructuur gebaseerd op de ‘Deming circle’ met als realisatie van de doelen: 

• Continu verbeteren van de beheersmaatregelen en het beveiligingsniveau
• Realisatie van de overeenstemming met wet- en regelgeving;
• Adequate bescherming van privacy en informatie ten behoeve van beschikbaarheid, integriteit en vertrouwelijkheid.

Ultimo te voorzien in een betrouwbare informatievoorziening.

Dit heeft de volgende resultaten opgeleverd:

Omschrijving (toelichting)

Risico differentiatie
Investeringen, beheersmaatregelen en inspanningen voor beheer en controle zijn gericht op grofweg drie categorieën:
1.    Beveiligen van onze ICT-middelen en infrastructuur (techniek);
2.    Waarborgen van de juistheid, volledigheid en actualiteit van onze informatie (proces);
3.    Beschermen van en omgang met onze gegevens (houding & gedrag).

Het risico, benoemd als ICT-informatieveiligheid, is ook als zodanig te differentiëren alsmede de kans en impact. De kans en impact van een ICT-incident kent een dusdanige risicoscore (hoger dan 8) dat deze alleen is meegenomen als risico en hieronder toegelicht wordt. 

De inschatting van het risico van imagoschade of gevolgschade bij gecompromitteerde informatie (categorie 2) of een gegevens incident (categorie 3) wordt qua risicoscore lager ingeschat (lager dan 8). 

Risico ICT-incident
Impact kan betrekking hebben op directe gevolgschade. Daarbij is de impact te verminderen door het treffen van maatregelen waardoor uitwijk en/of heropbouwen mogelijk wordt gemaakt. De kans dat een problematische situatie zich voordoet is niet zo groot, maar de impact op het weerstandsvermogen kan groot zijn.

Risico schade straatmeubilair en openbare verlichting
Toelichting
De schades aan straatmeubilair en openbare verlichting neemt jaarlijks toe. Een groot deel van de schades worden verhaald op de veroorzaker of worden vergoed door het Waarborgfonds Motorverkeer. Overige schades zijn nauwelijks verhaalbaar. 

Beheersmaatregel
Schades worden zoveel als mogelijk verhaald op de veroorzaker. Hiervoor wordt ook gebruik gemaakt van diensten door een gespecialiseerd expertisebureau.  

Risico schade openbare ruimte door extreem weer
Toelichting
Extreem weer, zoals een zware storm, heftige regenval of langdurige droogte, kan leiden tot forse schade aan de openbare ruimte. Vooral het openbaar groen is gevoelig en vatbaar voor extreme weersomstandigheden. Daarnaast zorgen heftige regenval en hagelbuien steeds vaker voor schades aan onder andere gemeentelijke gebouwen.

Beheersmaatregel
Storm- en waterschade aan gebouwen en voertuigen is verzekerd. Schade in de openbare ruimte (bomen, straatmeubilair etc.) is echter niet verzekerd en nauwelijks verzekerbaar.

Risico Garantstelling MFG2
Toelichting
In januari 2018 is in de realisatieovereenkomst tussen gemeente Dronten en de Stichting MFG2 door de gemeente Dronten een garantie afgegeven van maximaal € 4.400.000 voor de lening van de Stichting MFG van de BNG voor de realisatie van het MFG met bijbehorende gebouwen. De grond is van de gemeente en er is recht van opstal verleend voor een periode van 40 jaar. Als het recht van opstal wordt beëindigd omdat de Stichting op houdt te bestaan of er geen bestuur meer is, dan wordt de gemeente eigenaar van de opstallen en daarmee van het MFG met bijbehorende gebouwen. 

De stichting heeft nog voldoende liquiditeit, waardoor de kans klein is dat deze ophoudt te bestaan. Gezien het feit dat de stichting een aantal jaren een negatief resultaat heeft behaald en er een negatief eigen vermogen is ontstaan, kan er gerede twijfel zijn over de continuïteit van de stichting.

Beheersmaatregel
Elk kwartaal wordt het gesprek aangegaan met de Stichting om de voortgang te bespreken op kostenbesparing en optimalisatie van de omzet om te zorgen dat continuïteit geborgd is.

Risico bijdrage aan negatief resultaat grondexploitaties
Toelichting
In deze tabel wordt enkel het risico kenbaar gemaakt zoals deze is opgenomen en toegelicht in de paragraaf grondbeleid.

Bij weerstandscapaciteit wordt onderscheid gemaakt in:

1. Een incidentele component die als buffer dient voor het tijdelijk opvangen van negatieve exploitatieresultaten en van onvoorzienbare externe ontwikkelingen.
2. Een structurele component die kan worden benut om structurele tegenvallers te compenseren, indien de financiële planning- en control instrumenten onvoldoende soelaas bieden om structurele tegenvallers op te lossen.

Incidentele componenten
De incidentele componenten van het weerstandsvermogen bestaan uit:

1. De algemene reserve
2. Bestemmingsreserves
3. De post onvoorzien eenmalig
4. De stille reserves

1. Algemene reserve
De algemene reserve is per 31-12-2024 € 41,2 miljoen voor resultaatverdeling.

2. Bestemmingsreserves
Bij de berekening wordt daarnaast rekening gehouden met de ruimte van reserves waar de raad een bestemming aan heeft gegeven die kan worden gewijzigd. Uitzondering hierop betreft de bestemmingsreserves gekoppeld aan de grondexploitaties en bestemmingsreserves afschrijvingslasten. Een andere bestemming van deze middelen heeft direct nadelig effect (structureel en incidenteel) op de exploitatiebegroting.

3. Post onvoorzien eenmalig
Jaarlijks wordt binnen de begroting rekening gehouden met een raming voor onvoorziene incidentele uitgaven. Voor 2024 is de post eenmalig onvoorzien € 84.000. 

4. Stille reserves
Stille reserves zijn activa die onder de opbrengstwaarde of tegen nul op de balans zijn gewaardeerd. Dat betekent dat de boekhoudkundige waarde lager is dan de reële waarde. Indien de activa verkoopbaar zijn, is de opbrengst bij eventuele verkoop dan éénmalig vrij inzetbaar. In praktijk zijn stille activa echter vaak niet verkoopbaar. Stille reserves van de gemeente Dronten worden daarom op voorhand niet meegenomen bij het bepalen van de weerstandscapaciteit.

Tabel incidentele componenten
In de volgende tabel is aangegeven wat de weerstandscapaciteit is voor het incidenteel opvangen van exploitatietekorten en onvoorzienbare ontwikkelingen: 

Omschrijving (toelichting)

Onder de structurele componenten van de weerstandscapaciteit vallen:

• De onbenutte belastingcapaciteit
• De post onvoorzien structureel

1.  Onbenutte belastingcapaciteit
De onbenutte belastingcapaciteit van de gemeente Dronten kan onderverdeeld worden in:

1. Onroerende Zaakbelastingen (OZB)
2. Riool- en afvalstoffenheffing
3. Leges en andere heffingen

Onroerende Zaakbelasting (OZB)
De onbenutte belastingcapaciteit kan worden gedefinieerd als het bedrag dat nog aan extra inkomsten kan worden gegenereerd voor het geval zich tegenvallers voordoen. Daarbij wordt uitsluitend rekening gehouden met de onroerendezaakbelastingen (OZB), omdat de meeste andere belastingen en heffingen kostendekkend of substantieel van geringe betekenis zijn. Om te beoordelen of er sprake is onbenutte belastingcapaciteit,  wordt de ruimte tussen de eigen OZB-tarieven en het tarief redelijk peil van de OZB berekend. Het redelijk peil wordt in het kader van artikel 12 Financiële verhoudingswet (de artikel 12-norm) opgesteld door het rijk en gepubliceerd in de Meicirculaire. De door het Rijk vastgestelde artikel 12-norm voor 2024 is 0,1614%.

Rioolheffing en afvalstoffenheffing
De riool- en afvalstoffenheffing zijn heffingen voor het gebruik van de riolering en voor het inzamelen van afval. De wet geeft aan dat de (meerjarige) baten niet hoger mogen zijn dan de (meerjarige) lasten.

Het Gemeentelijk RioleringsPlan (GRP) 2022-2028 is de basis voor het toekomstig onderhoud aan de riolering. Er is een voorziening Rioolbeheer gevormd om de toekomstige lasten voor het GRP af te dekken. De voorziening Rioolbeheer bedraagt      € 748.000 per ultimo 2024. De voorziening is ontstaan door een overdekking op het rioolbeheer in de afgelopen jaren. In het GRP is aangegeven hoe de rioolheffingen zich de komende jaren ontwikkelen. Dit houdt in dat op dit moment geen rekening kan worden gehouden met een onbenutte belastingcapaciteit binnen de rioolheffingen. 

Voor de afvalstoffenheffing is het uitgangspunt 100% kostendekkendheid van de afvalbeheerkosten, waarbij jaarlijks het overschot of tekort wordt verrekend met de egalisatievoorziening Afvalstoffenheffing. Het saldo van deze egalisatievoorziening wordt weer ingezet om de tarieven (incidenteel) te verlagen of om toekomstige kosten te dekken. De egalisatievoorziening Afvalstoffenheffing bedraagt afgerond € 0 per ultimo 2024.

Aangezien uitgegaan wordt van maximale kostendekkendheid, is er geen sprake van onbenutte belastingcapaciteit in de riool- en afvalstoffenheffing.

Leges en andere heffingen
Uitgangspunt van de leges en andere heffingen is maximale kostendekkendheid van de kosten. Hier is dus geen sprake van onbenutte belastingcapaciteit.

2. Post onvoorzien structureel
De gemeente Dronten kent geen structurele stelpost om onvoorziene structurele uitgaven te kunnen afdekken. 

Conclusie 
Al met al heeft Dronten slechts een geringe structurele weerstandscapaciteit van € 584.000 in de exploitatie. Dit betreft de onbenutte belastingcapaciteit.

Op basis van de risicoanalyse is het risicoprofiel voor 2024 berekend op € 9,9 miljoen. Om dat op te vangen, is incidentele weerstandscapaciteit benodigd. Er is € 60,4 miljoen aan incidentele weerstandscapaciteit beschikbaar (voor resultaat verdeling). Dat is ruim voldoende om de risico’s incidenteel te kunnen opvangen. 
De relatie tussen de risico’s, de benodigde weerstandscapaciteit, de beschikbare weerstandscapaciteit en het weerstandsvermogen is in de volgende figuur weergegeven: 

De ratio tussen de beschikbare weerstandscapaciteit en de benodigde weerstandscapaciteit is een norm voor de mate waarin een gemeente de risico's kan opvangen. Deze ratio wordt ‘ratio weerstandsvermogen’ genoemd. De benodigde weerstandscapaciteit wordt berekend op basis van het gekwantificeerde (kans x impact) risicoprofiel. Uitgangspunt hierbij is een statistische benadering die er vanuit gaat dat nooit alle risico’s zich én tegelijk, én in hun maximale omvang voordoen. Het zekerheidspercentage dat wordt gehanteerd is 90%. Dit is een landelijk gehanteerde richtlijn. 

In de volgende tabel is de ‘ratio weerstandsvermogen’ berekend:

Voor de beoordeling van de ratio weerstandsvermogen wordt gebruik gemaakt van de waarderingstabel die het Nederlands Adviesbureau voor Risicomanagement (NAR) en de Universiteit Twente samen hebben opgesteld. De ratio weerstandsvermogen komt voor Dronten ruim boven de 2. Dat betekent dat de gemeente Dronten over een vermogenspositie beschikt die als uitstekend wordt beoordeeld om de financiële risico’s éénmalig af te dekken.

Omschrijving (toelichting)

Algemene conclusie weerstandsvermogen van de gemeente Dronten

1. Er is een uitstekende buffer aanwezig voor het opvangen van de financiële gevolgen van éénmalige tegenvallers.
2. Er is, evenals voorgaande jaren, onvoldoende buffer aanwezig voor het opvangen van tegenvallers met structurele financiële gevolgen. Bij structurele risico’s gaan we ervan uit dat binnen drie jaar maatregelen worden getroffen om de gevolgen binnen de begroting op te vangen.

Onderstaand treft u de kengetallen aan die wij in het kader van het BBV (artikel 11) opnemen. 

Het belang van financiële kengetallen is drieledig: naast inzicht in de financiële positie en vergelijkbaarheid hebben kengetallen een signaalfunctie. Het Rijk heeft aan de verplichte financiële kengetallen geen normen verbonden. De VNG adviseert de kengetallen te relateren aan signaleringswaarden die voor stresstesten gelden. Deze testen geven ook informatie over de financiële positie. Onderstaand de signaleringswaarden per kengetal:

Omschrijving (toelichting)

1.  Netto schuldquote/Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen
   De netto schuldquote geeft de hoogte van de schuld aan ten opzichte van de jaarlijkse omzet, de baten. Als de quote heel hoog is, dan betekent dat er relatief veel schuld is en dat rente en aflossing een belangrijk deel van de inkomsten opslokken. De norm ligt op 80% met een door de VNG geadviseerd maximum van 130%. Dronten heeft netto geen schuld. We zijn dus nog ver af van de grenzen die door de VNG zijn aangegeven. Dit kengetal kent twee ratio’s: zowel in- als exclusief verstrekte leningen.
2. Solvabiliteitsratio
   De solvabiliteitsratio is de verhouding tussen het eigen vermogen en het totale vermogen. Solvabiliteit wordt ook vaak in het bedrijfsleven gebruikt. Het geeft aan in hoeverre de organisatie in staat is om schulden ook op langere termijn te voldoen.
3. De structurele exploitatieruimte
   De structurele exploitatieruimte wordt bepaald door het saldo van de structurele baten en lasten en het saldo van de structurele onttrekkingen en toevoegingen aan reserves gedeeld door de totale baten en uitgedrukt in een percentage.
4. Het aandeel van de waarde van de grondexploitatie op de totale balanswaarde
   De grondexploitaties hebben veel invloed op de ontwikkeling van de financiële resultaten. Gemeenten met een relatief grote grondpositie hebben ook een relatief groot financieel risico. Ook hiervoor zijn normen ontwikkeld, waarbij de totale boekwaarde van de grondvoorraad bij voorkeur niet groter mag zijn dan 20%. Het advies is om in elk geval niet boven de 35% uit te komen.
5. De belastingcapaciteit
   De belastingcapaciteit geeft aan in hoeverre de woonlasten binnen een gemeente hoger of lager zijn dan de gemiddelde woonlasten. In de paragraaf lokale heffingen is aangegeven dat de woonlasten in 2024 € 870 voor een eenpersoons en € 945 voor een meerpersoonshuishouden bedragen. We zijn hierbij uitgegaan van een gemiddelde woningwaarde van € 337.000. De tarieven betreft een raming op basis van indexatie waarbij met de verordeningen in november en december de tarieven worden bij- en vastgesteld.